در مورد اصول و روش‌هاي خبرنگاری مطالب گوناگونی به رشته‌ى تحرير در آمده كه هر كدام به نوعي و از زاويه‌اي مختلف به موضوع نگريسته است كه در اين متن تلاش مى‌شود مطالبي در خور جايگاه مخاطبان گرامى ارايه گردد كه به ابعاد و زوايايى كه كمتر به آن پرداخته شده است نگريسته شود خبرهایی که خداوند از طریق پیام آورانش جهت کسب آگاهی‌های لازم در ز مینه تاریخ، آینده و. . . به ما رسانیده ما را عمیق‌تر به شناخت این موضوع سوق می‌دهد که خبرنگاری در صورت رعایت اصول و قوانین آن می‌تواند متمایز از سایر مشاغل باشد. امید است که در این مجال کوتاه بتوانم جايگاه واقعى این حرفه را به مخاطبان عزیز بشناسانم و هچنین بانوی خبرنگاری که در قرآن از آن یاد شده و کمتر مورد توجه قرار گرفته را معرفی نمایم.

براساس تعریفی که از خبرنگار آمده، خبرنگار کسی است که با اتکا به ذوق و استعداد، پس از گذرانیدن دوره آموزش تخصصی و همچنین با توجه به مسئولیت اجتماعی که این حرفه بر عهده او می‌گذارد، وظیفه کسب، تهیه، جمع آوری، تنظیم اخبار و انتقال آنها از طریق وسایل ارتباط جمعی( مطبوعات، رادیو، تلویزیون و خبرگزاری) به مخاطبان به عهده دارد( بدیعی، قندی، ص 16).

برخی افراد غیر متخصص، گمان می‌برند که خبرنگاری شغلی آسان و بی نیاز از تخصص‌های حرفه‌ای و علمی است، در صورتی که خبرنگاری علاوه بر خطرپذیری، ماجراجویی، پیگیری و. . . نیازمند فن نگاه دقيق به یک رویداد، مناسب‌ترین تحلیل از یک رویداد، نفوذ به پشت پرده‌های حوادث، استخراج اهداف و منظورها، استفاده از تحریک احساس‌ها روشن کردن ابهام‌ها و. . . می‌باشد.

سنگ بنای حرفه ى خبر نگاری خبر می‌باشد، که بر اساس آن خبرنگار خودش را در جامعه عرضه می‌کند. تعاریف گوناگونی با ابعاد مختلفی از خبر ارایه شده که در اینجا به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

*خبر پیامی است که احتمال صدق و کذب آن مى‌رود.

*خبر الزاما رویدادهای جاری نیست. ممکن است واقعه‌ای که سال‌ها قبل رخ داده، یا نمایان شدن اطلاعات تازه، ارزش خبری پیدا کند( اخبار مربوط به اکتشافات باستان‌شناسی، عملیات جاسوسی، تاریخی و. . .

*خبر رویدادی است که قرار است اتفاق بیفتد، اما هنوز رخ نداده است. * رویدادی که برای یک نفر یا گروهی ارزش خبری دارد، برای فرد یا گروه دیگر ممکن است بی اهمیت باشد. این تعاریف در اخبار‌های قرآنی نیز کاملا مشهود است. مثلا اخباری که گذشته را بیان کرده که بیشترین حجم خبرها را در قرآن شامل می‌شود. « كَذَلِكَ نَقُصُّ عَلَيْكَ مِنْ أَنبَاء مَا قَدْ سَبَقَ»: این چنین اخبار گذشتگان را برای تو بازگو می‌کنیم[ طه/۹۹] ،« نَتْلُوا۟ عَلَيْكَ مِن نَّبَإِ مُوسَىٰ وَفِرْعَوْنَ بِٱلْحَقِّ لِقَوْمٍۢ يُؤْمِنُونَ»: ما راست و درست بر تو گوشه‌ای از داستان واقعی موسی و فرعون را می‌خوانیم، برای( استفاده‌ی) کسانی که مؤمنند.[ آل عمران/٢٨] و یا رویدادی که در آینده اتفاق می‌افتد مانند:« إِذَا جَآءَ نَصْرُ ٱللَّهِ وَٱلْفَتْحُ* وَرَأَيْتَ ٱلنَّاسَ يَدْخُلُونَ فِى دِينِ ٱللَّهِ أَفْوَاجًۭا : هنگامی که یاری خدا و پیروزی( و فتح مکّه) فرا می‌رسد.* و مردم را می‌بینی که دسته دسته و گروه گروه داخل دین خدا می‌شوند( و به اسلام ایمان می‌آورند.[ النصر/1و2] که البته بیشتر اخبار آینده مربوط به اتفاقات قیامت می‌باشد. و یا در مورد صدق و کذب بودن اخبار، آیه معروف افک بسیار تامل برانگیز است. آنجایی که می‌فرماید:« لَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَيْرًا وَقَالُوا هَذَا إِفْكٌ مُبِينٌ»: را هنگامى كه آن[ بهتان] را شنيديد مردان و زنان مؤمن گمان نيك به خود نبردند و نگفتند اين بهتانى آشكار است[ نور/۱۱] با توجه به تعاریفی که از حرفه خبرنگاری به عمل آمده این شغل جزء حساس‌ترین مشاغل می‌باشد که در حیطه‌های مختلفی نفوذ وبه مسایل گوناگون اشراف دارد.

یک خبرنگار باید از درایت کافی در زمینه‌های مختلف برخوردار باشد تا بتواند اخباری را به عموم منتقل کند که جامعه دچار بی ثباتی و هرج و مرج نشود. به اعتقاد والتر لیپمن خبرنگار باید به عنوان یک میانجی یا مترجم بین عموم و سیاستگذاران عمل کند، که بر این اساس خبرنگار تبدیل به یک واسطه می‌شود. اگر برای مستند شدن به یک موضوع قرآنی توجه کنیم بیشتر این موضوع روشن می‌شود. در داستان موسی( علیه السلام)‌ آن زمانی که به مادرش وحی می‌شود، فرزندت را به دریا بینداز. کار پیگیری خبر و تحلیل و تفسیر آن بر عهده خواهرش به عنوان یک خبرنگار جسور، شجاع و با تدبیر گذارده می‌شود. این زن آنقدر زیرکانه کار خود را شروع می‌کند که هیچ احدی به او شک نمی‌کند و خودش را به کاخ و مرکز فرماندهی می‌رساند و با شگرد خاصى وتحریک احساسات تصمیم گیرندگان، موسی( علیه السلام) را به مادرش برمی گرداند. در این رویداد واقعی که قرآن آن را بیان می‌کند، صبر و بردباری بانوی خبرنگار به وضوح آشکار می‌شود؛ چرا که از همان ابتدا موسی را تعقیب می‌کند و آنقدر صبر و حوصله به خرج می‌دهد. على رغم آنکه سوژه‌ی مورد نظر برادرش بوده و نسبت به آن از احساسات عمیقی برخوردار بوده اما زیرکانه از دور همه‌ی جوانب را زیر نظر می‌گیرد، بدون اینکه کسی متوجه او باشد« فَبَصُرَتْ بِهِ عَن جُنُبٍ وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ ( و او را از جانبی می‌دید بدون این که آنان بدانند[ القصص/11] و این در حالی است که، پس از آنکه از اوضاع برادرش اطلاع پیدا می‌کند، تعجیل نمی‌کند و برای عملیاتی کردن نقشه‌ی خود وارد عمل نمی‌شود. و صبورانه موقعیت را می‌سنجد و زمانی که تقریبا مطمئن می‌شود که می‌تواند نقشه‌اش را اجرا کند آن موقع شجاعانه وارد عمل می‌شود.« فَقَالَتْ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَىٰ أَهْلِ بَيْتٍ يَكْفُلُونَهُ لَكُمْ وَهُمْ لَهُ نَاصِحُونَ»: و گفت: آیا شما را به ساکنان خانواده‌ای رهنمون کنم که برایتان سرپرستی او را بر عهده گیرند( و وی را شیر دهند و پرورش کنند) و خیرخواه و دلسوز او باشند؟ [ القصص/١٢] و شاید هم این توانایی ویژه زنان است، که بسیار زیبا توانست از موقعیت بدست آمده بهترین استفاده را ببرد و با طرح مسئله‌ای که مشکل اصلی قلمداد می‌شد به نحو احسن موسی( علیه السلام) را به آغوش و سینه‌ی مادرش برگرداند. در این داستان که خداوند به زیبایی بیان می‌کند و در واقع نعمتش را به موسی( علیه السلام) یادآور می‌کند، فاعل اصلی خداوند محسوب می‌شود« فَرَدَدْنَاهُ إِلَى أُمِّهِ »[ القصص/١٣] و خواهر موسی هر چند که توانست درایت خاصی را در این ماجرا به خرج دهد، اما نباید فراموش کرد که این بانوی خبرنگار نیز یکی از سربازان خداوند برای اجرای فرمانش بوده و اگر اراده‌ی انسان‌ها در انجام کاری در راستاى اراده‌ی خداوند نباشد، هیچ ترفندی کارگزار نخواهد بود.

و اما افرادی بر این باورند که حرفه‌ی خبرنگاری جزو مشاغلی است که از عهده زنان بر نمی‌آید و تنها مردانی که جرات ریسک پذیری دارند می‌توانند وارد این عرصه‌ی ظریف و در عین حال خطرناک شوند، اما واقعیت نشان می‌دهد که زنان با داشتن روحیه لطیف و حساس و توانایی چيدمان دقيق واژه‌ها به خوبی می‌توانند قفل‌های زنگار بسته را باز کنند و از بطن رویدادها تحلیل‌های دقیقی داشته باشند. امید است که خبرنگاران ما قله‌ى صداقت را صعود نموده و مردم را به بلندای ترقی و توسعه سوق دهند.

منابع:

تفسير قرآن: ابن‌كثير، الوسيط، السعدي سلطاني‌فر، محمد. هاشمى، شهناز. پوشش خبرى. ١٣٨٢، تهران سيماى شرق بديعي، نديم. قندي، حسين. روزنامه نگارى نوين. ١٣٨٣. تهران. دانشگاه علامه طباطبايى پويا، عليرضا. مدخلي بر مباني خبر در قرآن . ensani. ir